Gmina Konstantynów

Portal urzędu

Sołtys:

Alicja Fila


Rada sołecka:

Zofia Bekisz

Dorota Matulka

Waldemar Teodorczuk

 

liczba mieszkańców (31.12.2023) - 105 osób

 

obiekty:

Kościół Parafialny p.w. św. Antoniego Padewskiego

Schronisko „Przystań”

Stanica harcerska ZHP

Świetlica wiejska

Ochotnicza Straż Pożarna

Przeprawa promowa

 

Rys historyczny:

Gnojno ma dość długą historię. Korzystne położenie nad rzeką Bug, w pobliżu brodu sprzyjało osadnictwu i z pewnością metryka Gnojna jest starsza niż znane z kronik dokumenty.

Pierwsze pisane wzmianki pochodzą z 1503 roku. Obszar ten należał ówcześnie do Niemiry Hrymalicza. Nadbużańskie położenie wykorzystano do budowy przystani. To tutaj przeładowywano zboże i produkty leśne. Ówczesna rzeka Bug była wielką arterią transportową. Towary wysyłano aż do Gdańska i dalej na zachód Europy.

Gnojno było zamieszkałe głównie przez ludność ruską, wyróżniało je funkcjonowanie cerkwi.Pierwsze dane o jej istnieniu pochodzą z 1592 roku. Kolejną wzniesiono w 1649 roku z fundacji Stanisława Niemiry – kasztelana podlaskiego (prawdopodobnie dziedzica wsi). Na początku XVIII wieku pobudowano kolejną cerkiew drewnianą, którą w 1875 roku przeniesiono na cmentarz grzebalny. Z czasem uległa całkowitej ruinie. Także w 1875 roku w Gnojnie powstała nowa cerkiew, tym razem murowana, pod wezwaniem św. Antoniego.

W 1674 roku Gnojno przyłączono do rozległego majątku Kozierady (Konstantynów). Mając przystań w Gnojnie, można było łatwiej spławiać, eksportować płody rolne. Od tej pory dzieliło losy tego majątku, stanowiąc najbardziej na północ wysuniętą jego część. W XIX wieku w Gnojnie mieszkała także ludność żydowska. Według danych z 1827 roku Gnojno liczyło 39 domów i 389 mieszkańców. Była to zatem duża wieś w ówczesnych realiach.

W lutym 1863 roku, w czasie powstania styczniowego, miała tu miejsce przeprawa przez Bug oraz bitwa z Rosjanami dowódcy powstańczego Romana Rogińskiego. Na pamiątkę tego wydarzenia w maju 2023 roku odbyła się rekonstrukcja bitwy.

W 1864 roku w Gnojnie uwłaszczono 56 gospodarzy287. W latach 80. XIX wieku wykazywano 51 domów i 403 mieszkańców. Poszczególne działy (osady, gospodarstwa) liczyły po około 30 mórg. Jeszcze w połowie XIX wieku Gnojno stanowiło ośrodek transportu rzecznego. Mapy z tego okresu informują o brodzie na rzece. W następnych dekadach znaczenie przeprawy zmalało. Na przełomie XIX i XX wieku Gnojno stanowiło dość dużą wieś na krańcach Królestwa Polskiego. Po drugiej stronie rozciągała się już Rosja.

W 1914 roku w Gnojnie powstała spółdzielnia spożywcza. W okresie I wojny światowej Gnojno zyskało znaczenie strategiczne. W 1915 roku wojska austro-węgierskie zorganizowały tutaj most pontonowy. W okresie międzywojennym w pobliżu Gnojna działała przeprawa promowa. W czasie spisu powszechnego z 1921 roku w Gnojnie naliczono 50 domów i 300 mieszkańców. Była to druga miejscowość w gminie, w której notowano dużą liczbę mniejszości narodowej, 182 mieszkańców deklarowało wiarę prawosławną oraz narodowość rusińską (ukraińską).

W okresie międzywojennym w Gnojnie działała szkoła powszechna. Od 1925 do 1945 kierownikiem szkoły był Józef Szwed. W 1938 miejscowość liczyła 421 mieszkańców, uprawiano tutaj 969 ha gruntów.

W okresie II wojny światowej pobliskie lasy były miejscem stacjonowania partyzantów. Kronikarze zanotowali akcje rozbrajania wojsk niemieckich przez AK w tym rejonie (wrzesień i październik 1943). W okresie II wojny światowej i tuż po niej nastąpiła duża wymiana ludności. Ludność prawosławna wyjechała do ZSRR (często pod przymusem). W Gnojnie zamieszkali nowi osadnicy. Dużą grupę, z księdzem Antonim Czyszewiczem, stanowili repatrianci z Kresów.

W dniu 13 grudnia 1946 roku biskup siedlecki erygował nową parafię katolicką w Gnojnie pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego z księdzem Czyszewiczem jako proboszczem. Dawna cerkiew została przejęta przez miejscową parafię katolicką. Zachowano w niej jednak ruskie malowidła i inskrypcje. Po śmierci pierwszego proboszcza w 1951 roku duszpasterską pracę podjął ks. Franciszek Zapadka (lata 1951–1977), następnie ks. Tadeusz Kot (lata 1977–1993). Za jego czasów powstała murowana plebania. Kolejnymi proboszczami byli: ks. Józef Gierczyński (1993–1997), ks. Marian Dobrowolski (1997–2005), ks. Andrzej Boguszewski (2005–2009) i ks. dr Grzegorz Jabłoński (2009–2015), od 2015 roku proboszczem jest ks. Marcin Chudzik.

W powojennym Gnojnie wyróżniał się Bronisław Czyżyk (1912-1999). Ukończył seminarium nauczycielskie w Leśnej Podlaskiej i tuż przed II wojną światową rozpoczął pracę nauczyciela w Konstantynowie. Po wojnie zamieszkał w Gnojnie i uczył w miejscowej szkole podstawowej. Zapisał się w pamięci jako dobry pedagog, działacz harcerski, animator kultury, wielki patriota. Był Honorowym Przewodniczącym Komitetu Odbudowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Konstantynowie.

W 1953 roku w Gnojnie powołano ochotniczą straż pożarną, w latach 1959–1960 powstała świetlica strażacka. W 1954 roku Gnojno przyłączono do gromadzkiej rady w Bublu Starym, od 1960 roku do gromady Pawłów Stary, od 1969 do gromady Konstantynów. W 1973 roku włączono je w skład Gminy Konstantynów.

W Gnojnie znajduje się ufundowany pomnik z napisem: Uczestnikom Powstania Styczniowego w latach 1863-1864 mieszkańcom ziemi bialskiej walczącym przeciw wojskom rosyjskim 4-tego Lutego 1863 roku pod Gnojnem o wolną Rzeczpospolitą. W 145 rocznicę – wdzięczni Rodacy/Gnojno 2008.

Pamiątką po dawnych mieszkańcach wsi jest nieużywany cmentarz prawosławny.

Autor: Krzysztof Celiński, 2019-10-22, 10:33